آلودگی هوا چگونه بر سلامت روان تأثیر می‌گذارد؟

برخی مطالعات نشان می‌دهند که حتی قرار گرفتن کوتاه‌مدت و موقت در معرض آلودگی هوا ممکن است با افزایش خطر ابتلا به اختلالات روانی مانند افسردگی و اسکیزوفرنی مرتبط باشد. این آسیب می‌تواند از اوایل دوران کودکی شروع شود.

آلودگی هوا و سلامت روان کودکان

سازمان جهانی بهداشت تخمین می‌زند که بیش از ۹۰ درصد کودکان در سراسر جهان در هوای آلوده‌ای تنفس می‌کنند که سطح آن برای سلامت و رشد مضر است.

از آنجا که مغز و رفتار کودکان تا اواخر نوجوانی و اوایل بزرگسالی در حال رشد است، آلودگی هوا، به‌ویژه PM2.5 (ذرات معلق با قطر ۲.۵ میکرون یا کمتر)، ممکن است تأثیر زیادی بر رشد ذهنی و عاطفی آن‌ها داشته باشد و بر نتایج شناختی و رفتاری نیز اثر بگذارد.

PM2.5 به ذرات معلقی اشاره دارد که اندازه آن‌ها ۲.۵ میکروگرم در متر مکعب (μg/m³) یا کمتر است. در میان آلاینده‌های هوایی که معمولاً اندازه‌گیری می‌شوند، PM2.5 به عنوان یکی از تأثیرگذارترین عوامل بر سلامت شناخته می‌شود.

ارتباط PM2.5 و مشکلات روانی در کودکان

یکی از نظریات مطرح شده ارتباط بین PM2.5 و موارد اختلالات روانی در کودکان خردسال را توضیح می‌دهد و نشان می‌دهد که در موارد شدید، علائم روانی ناشی از قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا به حدی جدی است که کودکان را برای ارزیابی روانپزشکی به اورژانس بیمارستان می‌فرستد.

یک مطالعه در سال ۲۰۱۹ که در مجله Environmental Health Perspectives منتشر شد، تأثیر کوتاه‌مدت قرار گرفتن در معرض PM2.5 را بر بیش از ۶,۸۰۰ کودک تا سن ۱۸ سال بررسی کرد. این کودکان به دلیل علائمی که به عنوان فوریت‌های روانپزشکی تلقی می‌شد، به بخش اورژانس مرکز پزشکی کودکان سینسیناتی در اوهایو فرستاده شدند. این علائم شامل موارد زیر بود:

افکار یا رفتارهای خودکشی

اختلال سازگاری (استرس، غم و اضطراب شدید ناشی از یک رویداد مهم زندگی)

این مطالعه نشان داد که حتی افزایش کوچک و کوتاه‌مدت PM2.5 به میزان ۱۰ میکروگرم در متر مکعب می‌تواند مسئول افزایش قابل‌توجه تعداد کودکانی باشد که به دلیل علائم روانپزشکی شدید به بیمارستان مراجعه می‌کنند.

پژوهشگران همچنین پیشنهاد کردند که قرار گرفتن در معرض PM2.5 التهاب موجود در مغز را که به دلیل استرس‌های روزمره ایجاد شده و به علائم سلامت روان منجر می‌شود، تشدید می‌کند.

یک مقاله مروری در سال ۲۰۱۶ در مجله Psychopharmacology به طور خاص نقش سلول‌های مغزی به نام میکروگلیا را بررسی کرد. این سلول‌ها به دلیل واکنش التهابی‌شان به تغییرات زندگی، انزواهای اجتماعی و زورگویی، مورد توجه قرار گرفته‌اند. در بررسی ادبیات مربوط به سلامت روان، پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که افزایش التهاب میکروگلیایی ناشی از استرس ممکن است خطر ابتلا به اختلالات سلامت روان را در کودکان در آینده افزایش دهد.

در ارتباط با استرسی که توسط آلودگی هوا ایجاد می‌شود، این بدان معناست که کودکانی که از چالش‌های دوران رشد، همراه با استرس‌های مرتبط با ناپایداری خانوادگی، سوءاستفاده یا فقر رنج می‌برند، ممکن است در زمانی که سطح آلودگی هوا حتی اندکی افزایش می‌یابد، با خطر بیشتری برای ابتلا به علائم شدید سلامت روان، گاهی به حد فوریت‌های روانپزشکی، مواجه شوند.

این دو مطالعه بر پایه یک پژوهش قبلی در سال ۲۰۱۹ در مجله Psychiatry Research بنا شده‌اند که بررسی می‌کرد آیا PM2.5 و دی‌اکسید نیتروژن (NO2) با مشکلات سلامت روان مانند اضطراب، افسردگی، اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) و اختلالات رفتاری مرتبط هستند یا خیر.

این مطالعه بر روی ۲۸۴ کودک متمرکز بود که بخشی از یک مطالعه طولانی‌مدت بر روی دوقلوهای متولد شده از تقریباً ۱,۲۰۰ خانواده در بریتانیا بین سال‌های ۱۹۹۴ و ۱۹۹۵ بودند.

پژوهشگران با استفاده از داده‌های کیفیت هوا از آدرس‌های خانوادگی این دوقلوها و همچنین داده‌های مربوط به سلامت روان از ارزیابی‌های پزشکی و روانپزشکی کودکان در طول زمان، دریافتند که حتی قرار گرفتن در معرض PM2.5 و NO2 در سطوح نسبتاً پایین در دوران کودکی ممکن است خطر ابتلا به اختلالات افسردگی شدید و اختلالات رفتاری را تا سن ۱۸ سالگی افزایش دهد. همچنین هرچه غلظت آلاینده‌ها بیشتر باشد، خطر ابتلا به افسردگی نیز بیشتر می‌شود.

وسوسه‌انگیز است که تصور کنیم، از آنجا که علائم مشکلات سلامت روان با افزایش آلاینده‌های هوا بدتر می‌شوند، این علائم با کاهش آلودگی هوا نیز کاهش خواهند یافت.

اما تأثیر آلودگی هوا بر سلامت روان و رشد شناختی مدت‌ها پس از قرار گرفتن در معرض سطوح بالای آلاینده‌های هوا ادامه دارد.

علائم دوران کودکی مشکلات سلامت روان مانند افسردگی و اضطراب ممکن است زمینه را در سیم‌کشی و شیمی مغز برای بروز علائم شدیدتر در سال‌های نوجوانی و بعد از آن فراهم کند.

یک مطالعه طولی ۴ ساله که در سال ۲۰۲۰ در JAMA Psychiatry منتشر شد، نشان داد که علائم درمان‌نشده سلامت روان در دوران کودکی می‌توانند به طور دائمی فعالیت مغز را تغییر دهند. این تغییر زمانی رخ می‌دهد که ارتباطات بین بخش‌های مختلف مغز به دلیل مشکلات سلامت روان ضعیف شوند و ممکن است منجر به بروز شرایطی مانند اضطراب، افسردگی و اختلالات توجه شود.

آلودگی هوا و مشکلات سلامت روان در بزرگسالان

تأثیرات آلودگی هوا بر سلامت روان تنها به کودکان محدود نمی‌شود.

بسیاری از یافته‌ها درباره ارتباط آلودگی هوا و افسردگی، در ابتدا از تحقیقات روی موش‌ها به دست آمد و نشان داد که رفتار آن‌ها چگونه در پاسخ به قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا تغییر می‌کند.

در یک مطالعه در سال ۲۰۱۱ که در Molecular Psychiatry منتشر شد، پژوهشگران موش‌ها را به مدت ۱۰ ماه، روزانه هشت ساعت و پنج بار در هفته در معرض سطوح بالای PM2.5 قرار دادند. این سطح قرارگیری تقریباً معادل فردی است که در یک حومه نسبتاً پاک زندگی می‌کند اما روزانه به یک منطقه شهری آلوده رفت‌وآمد می‌کند.

پژوهشگران دریافتند که قرار گرفتن در معرض PM2.5 نه تنها یادگیری وظایف جدید را برای موش‌ها دشوارتر می‌کند مانند یافتن راه در یک مسیر جدید هزارتو بلکه موش‌هایی که در معرض PM2.5 بودند، علائم کلاسیکی از افسردگی را نشان دادند. این علائم شامل تسلیم شدن سریع‌تر در مواجهه با وظایف دشوار و کاهش علاقه به فعالیت‌هایی بود که قبلاً برای آن‌ها لذت‌بخش بود، مانند نوشیدن آب قندی.

چگونه از خود در برابر آلودگی هوا و مشکلات سلامت روان محافظت کنیم؟

بهبود و حفظ سلامت روان یک چالش مادام‌العمر است، به‌ویژه در مواجهه با استرس‌های احساسی ناشی از کار یا رویدادهای زندگی و همچنین واکنش‌های جسمی و روانی به آلودگی هوا و دیگر عوامل محیطی مانند آب آلوده یا مواد شیمیایی موجود در پلاستیک‌ها.

در اینجا چند راهکار برای جلوگیری از تشدید علائم سلامت روان توسط آلودگی هوا و مدیریت بهتر سلامت روان ارائه شده است:

1. درمان سلامت روان را پیگیری کنید

برنامه‌های درمانی سلامت روان بسته به علائم و تشخیص هر فرد متفاوت است. یک برنامه جامع باید توسط فرد و پزشک یا متخصص سلامت روان طراحی شود تا متناسب با نیازهای خاص او باشد.

همه مشکلات سلامت روان تنها با تغییرات رفتاری یا محیطی مدیریت نمی‌شوند. برخی شرایط مانند اختلال افسردگی شدید، اختلال دوقطبی یا اسکیزوفرنی ممکن است ناشی از عوامل زیربنایی مانند عدم تعادل شیمیایی در مغز یا شرایطی مانند کم‌کاری تیروئید باشند و نیاز به دارو برای دستیابی به نتایج روان‌شناختی و رفتاری مطلوب داشته باشند.

کاهش استرس می‌تواند به کاهش علائم کمک کند، اما ممکن است برای کنترل اختلالات ناشی از علائم سلامت روان، نیاز به برنامه درمانی تجویز شده توسط پزشک یا متخصص مجاز سلامت روان باشد.

2. کیفیت هوای داخلی و محلی را بررسی کنید

آگاهی از روندهای آلودگی هوا می‌تواند به شما کمک کند تا در روزهایی که آلودگی هوا بالا است، در داخل خانه بمانید یا متوجه شوید که کدام قسمت‌های خانه یا محل کار شما ممکن است سطح بالایی از آلاینده‌ها را داشته باشد، مانند گاراژ یا مکان‌هایی که افراد سیگار می‌کشند.

شاخص کیفیت هوا (AQI):

یک مانیتور کیفیت هوا می‌تواند به شما در پیگیری کیفیت هوای کنونی و مشاهده روندها و پیش‌بینی‌های مربوط به کیفیت هوای محلی کمک کند تا بتوانید برنامه‌ریزی بهتری داشته باشید.

3. کیفیت هوای داخل خانه را بهبود دهید

در هر زمان از روز ممکن است با کیفیت پایین هوا مواجه شوید. بسیاری از افراد تا ۹۰٪ یا بیشتر از روز خود را در فضای بسته می‌گذرانند، بنابراین استفاده از راهبردهایی برای بهبود کیفیت هوای داخل می‌تواند به کاهش علائم سلامت روان مرتبط با آلودگی هوا کمک کند.

در خانه:

بسیاری از افراد بیش از نیمی از روز خود را در خانه سپری می‌کنند، مانند خوابیدن، غذا خوردن، یا انجام کارهای خانه. اما خانه می‌تواند منبع بسیاری از آلاینده‌های خطرناک هوا باشد، مانند:

ذرات و آلاینده‌های گازی از وسایلی مانند اجاق‌گاز

ترکیبات آلی فرار (VOCs) و مواد شیمیایی از مبلمان و مواد ساختمانی

شوره حیوانات خانگی از گربه‌ها، سگ‌ها و پرندگان

استفاده از تصفیه‌کننده‌های هوا، تهویه مناسب، و حذف منابع آلودگی می‌تواند گام‌های مؤثری در کاهش این آلاینده‌ها باشد.