آب و رسوم جالب عید قربان در میان ترکمن های ایران+تصاویر

روز کر و روز قوقن

دو روز قبل از عید قربان در میان ترکمن‌ها به «روز کر» معروف است معمولاً تا قبل از روز کر، خانه تکانی منازل را به پایان می‌رسانند و منازل خود را برای استقبال از عید قربان و مهمانان خود تزئین می‌کنند.

روز قبل از عید قربان در بین ترکمن‌ها به نام روز «قوقن» به معنای بوی خوش شهرت دارد، این نام برگرفته از عطر خوش نان‌های سنتی و شیرینی‌هایی است که در این روز طبخ می‌شود.

زنان ترکمن در روز قوقن نان و شیرینی سنتی «بشمه و چاپاتی» می‌پزند و به یاد در گذشتگان خود بین همسایه‌ها توزیع می‌کنند.

مراسم اصلی عیدقربان از روز عرفه آغاز می‌شود و سه روز ادامه خواهد داشت، این را یکی از مدرسین حوزه علمیه در روستای گز در بخش جرگلان در گفت و گو با ایسنا، می‌گوید و ادامه می‌دهد: اما قبل از فرارسیدن عید قربان اقداماتی دیگر نیز انجام می‌شود.

لباس

قبل از فرا رسیدن روز عرفه و عید قربانی، افراد نیازمندی که توانایی خرید دام ندارند شناسایی می‌شوند و سپس توسط خیران اهل تسنن گوسفند خریداری و به افرادی که تمکن مالی برای خرید دام ندارند داده می‌شود تا آن‌ها نیز در شادی روز عید سهیم باشند.

از سوی دیگر پوشیدن لباس نو و مرتب از دیگر اموری است که باید در روز عید قربان انجام شود اما ممکن است تعدادی از خانواده‌ها این توانایی را نداشته باشند که برای فرزندان خود لباس نو و مرتب تهیه کنند در نتیجه با کمک خیران لباس‌های نو تهیه و به نیازمندان اهدا می‌شود تا آن‌ها نیز در شادی روز عید شاد باشند.

اما روز عرفه شروع می‌شود و کار اصلی دختر و مادر خانواده آغاز می‌شود در این روز زنان خانواده شروع به پختن کیک و شیرینی‌های مخصوص این منطقه همچون «قتلمه»،«دیشمه» و ... و خرید شکلات‌های مختلف می‌کنند تا به وسیله آن از مهمان‌ها پذیرایی کنند.

طی این سه روز به جزء انجام کارهای ضروری کار دیگری انجام نمی‌شود و همچنین انجام کارهایی همچون روزه گرفتن نیز مکروه است و نباید روزه گرفته شود.

نماز عید

ساعت هفت، هفت و نیم صبح روز عید قربان، مردان و پسران خانواده‌ها به سوی مکانی که نماز عید قربان برگزار می‌شود، می‌شتابند تا نماز عید قربان را به جای آورند و بعد از آن به منزل برمی ‌گردند. حالا وقت نماز عید رسیده. مردان ترکمن‌، قالیچه و سجاده به دست راهی مساجد و عیدگاه می‌شوند تا یکصدا نماز عید به جا آورند. 

بعد از نماز، اگر از پشت پنجره یا روی بالکن خیابان و کوچه‌های قدیمی را نگاه کنید، متوجه جمعیتی می‌شوید که با قالیچه‌های ترکمنی زیر بغلشان از نماز می‌آیند و همین‌ جزییات، عید قربان ترکمن‌ها را از باقی جدا می‌کند. عیدی که در کنار عید فطر، از مهمترین اعیاد ترکمن‌ها محسوب می‌شود و برایش سنگ تمام می‌گذارند.

حمام عید (قربان شور)

صبح عید قربان که می‌رسد و اذان نماز عید با نورهای صبحگاهی از شکاف پنجره‌ها اهل خانه را خبر می‌کند. پیش از رفتن برای به جا آوردن نماز عید، حمام می‌کنند که به این حمام «قربان شور» می‌گویند. کودکان هم که از راه رسیدن عید، سر ذوقشان آورده می‌خوانند: «قربان شور. سنم شور. منم شور. اینکی یلا قربان چالمه بلماینگ زار»، «قربان شور، تو هم بشور و من هم بشورم سال آینده که قربانی انجام می‌شود من در آن سال برای قربانی کردن به دیگران نیازی نداشته باشم و خودم بتوانم قربانی کنم».

در این روز علاوه بر افراد بزرگ سال، بچه‌ها نیز غسل می‌کنند و بعد از انجام غسل، ذبح دام شروع می‌شود.

ذبح و قربانی کردن دام

عبادت که تمام شد، نوبت یادآوری یک رسم دیرینه تاریخی می‌رسد؛ رسمی که ما را به صحرای عبودیت حضرت ابراهیم می‌برد و لحظه‌ای که به شکرانه پذیرش آزمون بندگی‌اش، قربانی کرد. حالا بعد از گذشت هزاران سال، مسلمانان در عید قربان با قربانی کردن به یاد می‌آورند که همواره باید نفسشان را چون پیامبر حنیف، در پیشگاه آنکه می‌پرستند، قربانی کنند.مردهای خانه مشغول قربانی کردن می‌شوند. بعد از قربانی، خونی از حیوان قربانی شده را به پیشانی همه افراد خانواده می‌مالند چرا که به تقدس این خون باور دارند و معتقدند سرنوشت آنها را تغییر خواهد داد.

گاهی اوقات چند خانواده با مشارکت یکدیگر یک دام(اغلب گوساله است) را خریداری کرده و آن را ذبح می‌کنند و گاهی اواقات نیز یک خانواده به تنهایی دام را خریداری کرده اما هنگام ذبح دام، تمامی اعضای خانواده دور دامی که باید ذبح شود جمع می‌شوند تا هنگام خون ریزی دام را ببینند و اهل تسنن بر این اعتقاد هستند که با مشاهده ریزش خون دام ذبح شده، گناهان آن‌ها نیز ریزش کرده و از سوی خداوند آمرزش می‌شود.

در این منطقه رسم بر این است که بعد از آنکه دام ذبح شد، یک سوم از گوشت دام قربانی شده بین نیازمندان و فقرا تقسیم شود و هدف از انجام این کار این است همه مساوی و برابر باشند و در مجموع هدف از تقسیم کردن یک سوم گوشت دام قربانی شده، اهدای گوسفند و یا پوشاک به خانواده‌های نیازمند قبل از آغاز عید قربان، مواسات و همدلی میان اهالی منطقه است.

بعد از اینکه دام ذبح، و پوست از لاشه دام جدا شد خانواده‌ها نمی‌توانند پوست آن را به فروش برسانند و اگر به فروش رساندند باید مبلغ آن را صدقه بدهند ولی معمولا بعد از اینکه دام‌ها در روستا قربانی شدند پوست‌ها جمع آوری و سپس تمامی پوست‌ها به صورت کلی فروخته می‌شود و وجه حاصل از آن برای انجام کارهای عام المنفعه همچون خرید ظروف و ... برای استفاده همه افراد روستا در مراسمات انجام می‌شود.

خوراکی‌های عید قربان

گوشت قربانی سر سفره‌شان هم می‌آید تا قوت بدنشان شود و چشم زخم را از آنها دور کند. گوشت‌ها را به شیوه خودشان می‌پزند که به «قرمه شوری» معروف است.

چاپاد هم عضو دیگر سفره ترکمن‌ها در روز عید است؛ نانی روغنی که به مناسبت عید قربان می‌پزند.

قورمه

ظهر فرا می‌رسد و همه خانواده‌ها باید با گوشت قربانی غذای مخصوص که به آن«قورمه» گفته می‌شود طبخ کنند و با آن از مهمان‌هایی که برای پذیرایی به منزل آن‌ها می‌آید، پذیرایی کنند.

اما یکی از مهمترین رسوماتی که طی این سه روز در بخش جرگلان انجام می‌شود بحث دید و بازدید است، طی این سه روز همه فامیل و طایفه یکدیگر را دعوت کرده و همه به دیدن یکدیگر می روند، بطوریکه خانواده ای نیست که طی این سه روز بدون دید و بازدید باشد.

ترکمن‌های اهل تسنن منطقه راز و جرگلان معمولا سعی بر این دارند تا اگر مراسم شادی همچون عروسی دارند را طی همین ماه برگزار کنند و از سوی دیگر اگر طی این ماه فرزندی نیز به دنیا آید پیشوند قربان را برای نامی که انتخاب می‌کنند، قرار دهند به عنوان مثال اگر فرزندانشان دختر بود نام هایی همچون قربان جمال، قربان بیکه و ... و اگر پسر بود قربان محمد، قربان دردی، قربان گلدی و ... را بگذارند.